Postępowanie restrukturyzacyjne stanowi istotne narzędzie prawne, którego celem jest umożliwienie przedsiębiorcom wyjścia z trudnej sytuacji finansowej poprzez reorganizację działalności i spłatę zobowiązań na korzystniejszych warunkach. Dla podmiotów gospodarczych zagrożonych niewypłacalnością lub już niewypłacalnych otwarcie takiego postępowania to szansa na kontynuację działalności bez konieczności ogłoszenia upadłości. Równocześnie procedura ta wiąże się z szeregiem formalności, wymogów i konsekwencji, które muszą być rozważone z najwyższą starannością.
Podstawy i przesłanki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego
Podstawowym warunkiem podjęcia restrukturyzacji jest posiadanie przez dłużnika tzw. zdolności restrukturyzacyjnej, co oznacza przede wszystkim status przedsiębiorcy lub określonej spółki prawa handlowego. Przesłanki materialne otwarcia postępowania to niewypłacalność lub zagrożenie niewypłacalnością. Niewypłacalność definiowana jest jako brak możliwości regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający trzy miesiące lub sytuacja, gdy zobowiązania przewyższają wartość majątku przez co najmniej 24 miesiące.
Co ważne, ustawodawca przewidział, że restrukturyzacja nie może prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli – konieczne jest wykazanie, iż działania restrukturyzacyjne nie zmniejszą poziomu ich zaspokojenia w porównaniu z ewentualnym postępowaniem upadłościowym. Ponadto dłużnik musi uprawdopodobnić zdolność do bieżącego regulowania kosztów postępowania oraz zobowiązań powstałych po jego otwarciu.
Procedura otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego
Wniosek restrukturyzacyjny – wymogi formalne
Otwarcie postępowania następuje w wyniku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego, który powinien zawierać komplet informacji i dokumentów, takich jak:
- dane identyfikacyjne dłużnika i wierzycieli, wraz z adresami i wykazem wierzytelności;
- wstępny plan restrukturyzacji z analizą przyczyn trudnej sytuacji finansowej;
- aktualny wykaz majątku oraz sprawozdanie finansowe sporządzone na dzień nie wcześniejszy niż 30 dni przed złożeniem wniosku;
- opis planowanych działań restrukturyzacyjnych i harmonogram ich wdrożenia;
- informacje o stosunku wierzytelności spornych do bezspornych, co wpływa na wybór rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego;
- oświadczenie o prawdziwości i kompletności danych wniosku i załączników.
W zależności od wybranego rodzaju postępowania (sanacyjne, układowe, przyspieszone układowe lub o zatwierdzenie układu) zakres dokumentacji oraz tryb złożenia wniosku mogą się różnić. W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu wniosek składa się po zawarciu układu i zawarciu umowy z doradcą restrukturyzacyjnym.
Rozpoznanie wniosku i otwarcie postępowania
Sąd restrukturyzacyjny rozpatruje wniosek w terminie od dwóch do sześciu tygodni, w zależności od rodzaju postępowania. Po wydaniu postanowienia o otwarciu postępowania następuje:
- ustanowienie nadzorcy sądowego lub zarządcy sądowego, który sprawuje kontrolę nad działalnością dłużnika;
- zawiadomienie wierzycieli o otwarciu postępowania i jego skutkach;
- sporządzenie spisu wierzytelności oraz spisu wierzytelności spornych, co jest podstawą do głosowania nad układem;
- przygotowanie i negocjacje planu restrukturyzacyjnego;
- zwołanie zgromadzenia wierzycieli i głosowanie nad układem;
- zatwierdzenie układu przez sąd lub umorzenie postępowania w razie niepowodzenia.
Skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego dla przedsiębiorcy i wierzycieli
Zawieszenie postępowań egzekucyjnych
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego powoduje automatyczne zawieszenie wszystkich toczących się postępowań egzekucyjnych dotyczących wierzytelności objętych układem. Ponadto nowo wszczynane egzekucje wobec takich wierzytelności są niedopuszczalne. W przypadku postępowania sanacyjnego zawieszenie to obejmuje również egzekucje dotyczące wierzytelności powstałych po otwarciu postępowania.
Wierzyciele dysponujący zabezpieczeniami rzeczowymi (np. hipoteką czy zastawem) mogą prowadzić egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia w ramach przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego, lecz nie w sanacji.
Zakaz wypowiadania kluczowych umów
Od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia obowiązuje zakaz wypowiadania umów najmu lokalu, dzierżawy, kredytu, leasingu, ubezpieczeń majątkowych czy rachunku bankowego. Celem tego przepisu jest stabilizacja funkcjonowania przedsiębiorstwa i zapobieżenie utracie cennych kontraktów. Wyjątkiem są sytuacje, gdy dłużnik po otwarciu postępowania nie reguluje zobowiązań nieobjętych układem lub nastąpiła inna okoliczność przewidziana w umowie, dająca drugiej stronie prawo do wypowiedzenia.
Ograniczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwem
W zależności od rodzaju postępowania dłużnik zachowuje lub traci kontrolę nad firmą:
- w postępowaniu o zatwierdzenie układu dłużnik prowadzi działalność bez ograniczeń, pod nadzorem doradcy restrukturyzacyjnego;
- w przyspieszonym i zwykłym postępowaniu układowym wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu;
- w postępowaniu sanacyjnym zarząd nad przedsiębiorstwem obejmuje zarządca sądowy, co oznacza znaczną ingerencję w bieżące funkcjonowanie spółki.
Podsumowanie
Nadzorca sądowy lub zarządca pełni funkcję organu kontrolnego, monitorując przebieg restrukturyzacji. Do jego zadań należy m.in. sporządzenie spisu wierzytelności, nadzór nad realizacją planu restrukturyzacyjnego oraz prowadzenie zgromadzeń wierzycieli. Zarządca w postępowaniu sanacyjnym zarządza przedsiębiorstwem, podejmuje decyzje operacyjne i może wdrażać działania sanacyjne, takie jak likwidacja nierentownych kontraktów czy restrukturyzacja zatrudnienia.
Wnioski i rekomendacje dla przedsiębiorców
Decyzja o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego wymaga dogłębnej analizy sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa. Niewłaściwy wybór rodzaju postępowania lub niedokładne przygotowanie wniosku mogą skutkować odmową jego otwarcia, a w konsekwencji utratą szansy na skuteczne oddłużenie. Warto zatem korzystać z usług doświadczonych doradców restrukturyzacyjnych i prawników specjalizujących się w tej dziedzinie.
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego to nie tylko narzędzie ochrony przed egzekucją i wypowiedzeniem kluczowych umów, ale przede wszystkim możliwość przeprowadzenia uporządkowanego procesu naprawczego, który – przy właściwym przygotowaniu – pozwala na zachowanie ciągłości działania przedsiębiorstwa oraz zabezpieczenie interesów wierzycieli.
W praktyce, mimo że procedura może trwać kilka miesięcy, jest to często jedyna droga, by uchronić firmę przed upadłością. Rzetelne przygotowanie dokumentacji, realistyczna ocena zdolności do regulowania bieżących zobowiązań oraz współpraca z nadzorcą lub zarządcą sądowym zwiększają szanse na powodzenie restrukturyzacji.
Przedsiębiorcy powinni pamiętać, że wybór odpowiedniego postępowania restrukturyzacyjnego i poprawne poprowadzenie procesu to klucz do skutecznej ochrony i odbudowy firmy. Z tego względu niezbędne jest zaangażowanie specjalistów oraz skrupulatne planowanie kolejnych etapów restrukturyzacji.