Ugoda pozasądowa stanowi dwustronną umowę, w której strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego stosunku prawnego, aby wyeliminować niepewność co do roszczeń lub zapewnić ich wykonanie, a także by uchylić spór istniejący lub potencjalnie mogący powstać. Podstawę prawną tego rozwiązania odnajdujemy w art. 917 Kodeksu cywilnego, który precyzuje, że ugoda jest umową konsensualną, kauzalną i wzajemną. Nie tworzy ona nowego stosunku prawnego, lecz modyfikuje stosunek pierwotny, zmieniając jego warunki lub sposób realizacji.
Charakterystyka i funkcje ugody pozasądowej
Istotą ugody jest dobrowolne zredukowanie sporu poprzez wzajemne ustępstwa. Obie strony muszą być gotowe do kompromisu – jednostronne ustępstwa nie wyczerpują znamion ugody. Ugoda ma na celu przede wszystkim:
- usunięcie wątpliwości co do zakresu i zasadności roszczeń wynikających z istniejącego stosunku prawnego,
- zapewnienie realizacji świadczeń na warunkach ustalonych przez strony,
- uniknięcie kosztów i czasu związanego z postępowaniem sądowym,
- zachowanie poufności zawartych ustaleń, co jest niewątpliwą przewagą nad jawnością postępowania sądowego.
Ugoda pozasądowa znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach prawa cywilnego, w tym w sprawach zobowiązań, odszkodowań, a także w sprawach rodzinnych, gdzie może regulować wysokość alimentów, kontakty z dziećmi, czy podział majątku wspólnego.
Forma ugody i jej treść
Co do zasady, ugoda pozasądowa nie wymaga zachowania szczególnej formy, jednak dla celów dowodowych rekomendowane jest sporządzenie jej na piśmie. Treść ugody powinna precyzyjnie określać strony, przedmiot porozumienia, charakter wzajemnych ustępstw, a także warunki i terminy wykonania świadczeń. Niezbędne jest wskazanie, że obie strony zrzekają się dalszych roszczeń objętych ugodą, co zapobiega powstawaniu kolejnych sporów.
Ugoda pozasądowa a jej skutki prawne
Ugoda pozasądowa wywołuje skutki materialnoprawne, wiążąc strony tak, jak każda umowa. Wykonanie ugody prowadzi do wygaśnięcia roszczeń w zakresie objętym porozumieniem. Zawarcie ugody przerywa również bieg przedawnienia roszczeń, co ma kluczowe znaczenie dla ochrony praw wierzyciela.
W odróżnieniu od ugody sądowej, ugoda pozasądowa nie posiada mocy tytułu egzekucyjnego – oznacza to, że w przypadku jej niewykonania konieczne będzie wszczęcie postępowania sądowego w celu przymusowego dochodzenia roszczeń. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ugoda zostanie sporządzona w formie aktu notarialnego z klauzulą poddania się egzekucji, co nadaje jej charakter tytułu wykonawczego.
Odpowiedzialność za niewykonanie ugody
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie ugody pozasądowej rodzi odpowiedzialność kontraktową na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego. Wierzyciel może wówczas dochodzić roszczeń na drodze sądowej, opierając się na treści ugody jako dowodzie uznania długu i zobowiązania do jego spłaty na określonych warunkach.
Korzyści i ograniczenia ugody pozasądowej
Ugoda pozasądowa pozwala na:
- szybsze i tańsze zakończenie sporu w porównaniu z postępowaniem sądowym,
- uniknięcie kosztów sądowych i zastępstwa procesowego,
- utrzymanie poufności treści porozumienia,
- elastyczne ustalenie warunków realizacji zobowiązań dostosowanych do możliwości stron.
Jednakże jej skuteczność zależy od dobrej woli stron i zdolności do współpracy. Ugoda pozasądowa nie jest rekomendowana, gdy jedna ze stron działa pod presją, istnieje znacząca nierównowaga sił, bądź gdy istnieje ryzyko braku wykonania porozumienia, a druga strona nie jest przygotowana do skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem.
Ugoda pozasądowa a inne formy zawierania porozumień
Do wyboru stron pozostaje także zawarcie ugody sądowej lub ugody zawartej przed mediatorem. Ugoda sądowa, zatwierdzona przez sąd i opatrzona klauzulą wykonalności, ma moc wyroku i stanowi tytuł egzekucyjny, co zapewnia wierzycielowi wyższą ochronę. Natomiast ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu jej przez sąd, nabiera mocy ugody sądowej.
W praktyce wybór formy ugody powinien uwzględniać specyfikę sprawy, wartość przedmiotu sporu, relacje między stronami oraz oczekiwania co do ochrony prawnej i możliwości egzekucji.
Wskazówki dla zawierających ugodę pozasądową
- Dokładna analiza warunków ugody – weryfikacja zakresu ustępstw, harmonogramu płatności oraz konsekwencji niewykonania porozumienia.
- Zachowanie formy pisemnej – dla celów dowodowych oraz precyzyjnego ustalenia zobowiązań stron.
- Konsultacja z prawnikiem – pomoc w negocjacjach i redakcji ugody, zabezpieczająca interesy klienta oraz minimalizująca ryzyko błędów i nadużyć.
- Uwzględnienie skutków podatkowych – świadczenia wynikające z ugody pozasądowej nie korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego, w przeciwieństwie do ugody sądowej, co może mieć znaczenie szczególnie przy odszkodowaniach i zadośćuczynieniach.
- Świadomość braku mocy egzekucyjnej – przygotowanie się na ewentualne działania sądowe w przypadku niewykonania ugody przez drugą stronę.
Podsumowanie
Ugoda pozasądowa jest efektywnym instrumentem polubownego zakończenia sporów, umożliwiającym stronom szybkie i mniej kosztowne rozwiązanie konfliktu. Jej zawarcie wymaga jednak świadomego podejścia, rozważenia konsekwencji prawnych oraz starannego przygotowania dokumentu. W świetle obowiązującego prawa, ugoda ta wiąże strony i wywołuje konkretne skutki materialnoprawne, choć nie posiada mocy egzekucyjnej. W praktyce jej skuteczne wykorzystanie wymaga profesjonalnego wsparcia prawniczego, które pozwoli nie tylko zabezpieczyć prawa, ale również zoptymalizować warunki porozumienia z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji klienta.
W przypadku zainteresowania sporządzeniem lub analizą ugody pozasądowej, rekomendowane jest skorzystanie z usług kancelarii prawnej, która zapewni kompleksową pomoc, zarówno na etapie negocjacji, jak i ewentualnego dochodzenia roszczeń przed sądem.