Funkcja nadzorcy układu, uregulowana w przepisach Prawa restrukturyzacyjnego, stanowi istotny element postępowania o zatwierdzenie układu. Nadzorca, będący wykwalifikowanym doradcą restrukturyzacyjnym, nadzoruje przebieg procesu restrukturyzacji, zapewniając transparentność i zgodność działań z obowiązującymi normami prawnymi. Jego rola łączy wsparcie merytoryczne dla dłużnika z ochroną interesów wierzycieli, co wymaga wyważenia często sprzecznych interesów oraz wykazania kompetencji i bezstronności.
Charakter prawny i status nadzorcy układu
Nadzorca układu działa na podstawie umowy zawartej z dłużnikiem, która reguluje zakres jego obowiązków oraz wynagrodzenie. W odróżnieniu od nadzorcy wykonania układu, którego funkcja wynika z mocy postanowienia sądu, nadzorca układu jest wybierany samodzielnie przez przedsiębiorcę. Wymaga się, aby pełniąca tę funkcję osoba posiadała licencję doradcy restrukturyzacyjnego, co gwarantuje fachowość i wiedzę niezbędną do prowadzenia skomplikowanego procesu restrukturyzacyjnego.
Wykluczenia dotyczące pełnienia funkcji nadzorcy obejmują m.in. bliskich krewnych dłużnika, wierzycieli, osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych z dłużnikiem, a także członków organów spółek powiązanych z dłużnikiem. Zakres tych ograniczeń wynika z konieczności zachowania niezależności i obiektywizmu.
Zakres obowiązków i uprawnień nadzorcy układu
Nadzorca układu pełni funkcję nadzoru i doradztwa w procesie zatwierdzania układu, co obejmuje szeroki zakres zadań:
- Przygotowanie planu restrukturyzacyjnego wraz z dłużnikiem, określającego strategię naprawczą przedsiębiorstwa;
- Sporządzenie spisu wierzytelności oraz spisu wierzytelności spornych, kluczowych dla oceny sytuacji finansowej i prawidłowości głosowania;
- Współpraca przy opracowaniu propozycji układowych, dostosowanych do realnych możliwości wykonawczych dłużnika, a jednocześnie atrakcyjnych dla wierzycieli;
- Organizacja i nadzór nad procesem zbierania głosów wierzycieli, z zachowaniem procedur prawnych i właściwym podziałem na grupy wierzycieli;
- Kontrola czynności dłużnika dotyczących jego majątku i przedsiębiorstwa, w tym ocena, czy mienie niebędące częścią przedsiębiorstwa jest odpowiednio zabezpieczone;
- Wydawanie wiążących decyzji dotyczących czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, co zapobiega podejmowaniu działań mogących zagrozić realizacji układu;
- Sporządzenie sprawozdania nadzorcy układu, będącego podstawą dla sądu do oceny wykonalności układu i przebiegu postępowania.
Rola podczas realizacji układu
Po zatwierdzeniu układu przez sąd, nadzorca często obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, monitorując realizację planu restrukturyzacyjnego. Składa kwartalne sprawozdania do sądu, które choć mają charakter informacyjny i nie podlegają zatwierdzeniu, są istotnym źródłem wiedzy dla wierzycieli i organów postępowania. W przypadku wykrycia zagrożeń dla realizacji układu, nadzorca ma prawo wnioskować o jego zmianę lub uchylenie, co wymaga wysokiego poziomu merytorycznego przygotowania wniosków.
Relacje między dłużnikiem a nadzorcą układu
Relacja ta jest charakterystyczna ze względu na dualny charakter funkcji nadzorcy — z jednej strony działa na podstawie umowy z dłużnikiem, z drugiej zaś jest zobowiązany do obiektywnego wykonywania swoich obowiązków w interesie wierzycieli. Dłużnik ma obowiązek dostarczać nadzorcy pełne i prawdziwe informacje dotyczące majątku i zobowiązań, pod rygorem odpowiedzialności karnej za zatajenie lub fałszowanie danych. Odpowiedzialność nadzorcy za rzetelną weryfikację tych informacji jest kluczowa dla powodzenia procesu restrukturyzacji.
W praktyce brak szczerości ze strony dłużnika lub niepełne przedstawienie sytuacji majątkowej prowadzi do poważnych komplikacji, w tym do ryzyka odmowy zatwierdzenia układu przez sąd lub wszczęcia postępowania karnego.
Wynagrodzenie i odpowiedzialność nadzorcy układu
W przeciwieństwie do innych organów postępowania restrukturyzacyjnego, wynagrodzenie nadzorcy układu nie podlega kontroli sądu i jest ustalane dowolnie w umowie z dłużnikiem. Może mieć charakter ryczałtowy, miesięczny lub zawierać komponent success fee uzależniony od efektywnego zatwierdzenia układu. W przypadku mikroprzedsiębiorców ustawodawca wprowadził ograniczenia maksymalnej wysokości wynagrodzenia.
Nadzorca musi posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, a jego odpowiedzialność za szkody powstałe wskutek niedołożenia należytej staranności jest uregulowana przepisami prawa cywilnego. W praktyce wymaga się od nadzorców szczególnie starannego działania, biorąc pod uwagę ryzyko gospodarcze i skutki ewentualnych zaniedbań.
Od nadzorcy układu do zarządcy i nadzorcy sądowego: różnice w kompetencjach
W postępowaniach restrukturyzacyjnych funkcje organów kontrolnych i zarządczych rozróżnia się ze względu na skalę ingerencji w zarząd majątkiem dłużnika. Nadzorca układu jest organem wybieranym przez dłużnika, którego kompetencje ograniczają się do nadzoru i doradztwa, bez przejęcia zarządu przedsiębiorstwem. W odróżnieniu od niego, nadzorca sądowy jest powoływany przez sąd i posiada uprawnienia kontrolne, w tym prawo do unieważniania czynności dłużnika przekraczających zakres zwykłego zarządu, a zarządca — wyznaczany w postępowaniu sanacyjnym — przejmuje pełen zarząd majątkiem dłużnika.
Zmiana nadzorcy układu: warunki i procedura
Choć nadzorca układu jest wybierany przez dłużnika i pełni funkcję na podstawie umowy z nim zawartej, zmiana nadzorcy jest możliwa. Dłużnik może rozwiązać umowę z nadzorcą za wypowiedzeniem lub za porozumieniem stron, przy czym powinien już dysponować kandydatem na nowego nadzorcę, by zapewnić ciągłość nadzoru. W praktyce na dzień sporządzania niniejszego opracowania zmiana nadzorcy wykonania układu (czyli po zatwierdzeniu układu) na skutek inicjatywy dłużnika jest ograniczona, a sąd restrukturyzacyjny rozpatruje takie wnioski z uwzględnieniem interesu wierzycieli i stabilności postępowania.
Rola nadzorcy układu
Współpraca z nadzorcą układu wymaga od profesjonalistów prawnych znajomości specyfiki procedury restrukturyzacyjnej, w tym obowiązków informacyjnych dłużnika oraz kompetencji i ograniczeń nadzorcy. Przygotowując klienta do postępowania o zatwierdzenie układu, należy zwrócić uwagę na konieczność pełnej transparentności, właściwego doboru nadzorcy oraz precyzyjnego uregulowania kwestii wynagrodzenia i zasad współpracy. Błędy w tych obszarach mogą skutkować opóźnieniami, ryzykiem odmowy zatwierdzenia układu, a nawet odpowiedzialnością karną lub cywilną.
Rola nadzorcy układu wykracza poza formalny nadzór – jest to partner strategiczny dłużnika i gwarant równowagi interesów wierzycieli, co czyni tę funkcję jednym z filarów skutecznej restrukturyzacji. Dlatego wybór kompetentnego, niezależnego i doświadczonego nadzorcy jest decyzją o fundamentalnym znaczeniu dla powodzenia całego procesu.
Podsumowanie
Nadzorca układu to wykwalifikowany doradca restrukturyzacyjny, którego zadaniem jest wsparcie dłużnika w przygotowaniu i realizacji układu oraz ochrona interesów wierzycieli. Jego kompetencje obejmują nadzór nad majątkiem, przygotowanie kluczowej dokumentacji, organizację głosowania oraz składanie sprawozdań do sądu. Relacje między dłużnikiem a nadzorcą powinny opierać się na pełnej transparentności i profesjonalizmie. Wysoka jakość pełnienia funkcji nadzorcy układu przekłada się bezpośrednio na szanse powodzenia restrukturyzacji i uniknięcia upadłości przedsiębiorstwa.