Postępowanie restrukturyzacyjne stanowi istotny instrument prawny pozwalający dłużnikom na uniknięcie upadłości poprzez zawarcie układu z wierzycielami. Zasadniczym elementem tego procesu jest precyzyjne określenie, które wierzytelności podlegają układowi z mocy prawa, a które wymagają odrębnej zgody wierzyciela lub pozostają poza jego zakresem.
Zakres wierzytelności objętych układem z mocy prawa
Wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego
Podstawową kategorią wierzytelności objętych układem z mocy prawa są wierzytelności osobiste, które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Wierzytelności osobiste to zobowiązania, które obciążają dłużnika całym jego majątkiem, zwykle wynikające z umów cywilnoprawnych, takich jak umowy kredytu, dostawy czy usług. Data powstania wierzytelności odgrywa tu kluczową rolę – wierzytelności powstałe po otwarciu postępowania nie wchodzą do układu i muszą być regulowane przez dłużnika na bieżąco.
Istotnym aspektem jest również to, że wymagalność wierzytelności nie wpływa na jej objęcie układem – zarówno wierzytelności wymagalne, jak i niewymagalne (np. z tytułu bieżąco spłacanych umów leasingu lub kredytu) są włączane do układu, o ile powstały przed otwarciem postępowania.
Odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego
Układ obejmuje również wszelkie odsetki, zarówno naliczone przed dniem otwarcia postępowania, jak i te powstające w trakcie jego trwania. Zgodnie z art. 150 ust. 1 pkt 2 Prawa restrukturyzacyjnego, odsetki są traktowane jako integralna część wierzytelności i podlegają restrukturyzacji na takich samych zasadach jak wierzytelność główna. W praktyce standardowe propozycje układowe przewidują umorzenie odsetek w całości, z wyjątkiem odsetek od należności wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, gdzie restrukturyzacja może ograniczać się do rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności.
Wierzytelności zależne od warunku – tzw. wierzytelności warunkowe
Wierzytelności uzależnione od warunku zawieszającego, które powstały na podstawie istniejącego stosunku zobowiązaniowego sprzed otwarcia postępowania, mogą zostać objęte układem, jeśli warunek ten ziszczy się w trakcie wykonywania układu. Typowym przykładem są kary umowne naliczane na podstawie umów zawartych przed otwarciem restrukturyzacji, ale wynikające z zdarzeń powstałych już po jej otwarciu. Wierzytelności zależne od warunku rozwiązującego lub powstałe po wykonaniu układu nie będą objęte układem i wymagają odrębnego zaspokojenia.
Wierzytelności z tytułu umów wzajemnych
W przypadku umów wzajemnych, gdzie obie strony są jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem, wierzytelności wobec dłużnika powstałe przed dniem otwarcia postępowania objęte są układem wyłącznie, gdy świadczenie drugiej strony jest podzielne i zostało wykonane przed dniem otwarcia postępowania, a wierzyciel nie otrzymał świadczenia wzajemnego. Przykładowo, jeśli wierzyciel zapłacił za dzieło wykonane przez dłużnika, ale dzieło nie zostało jeszcze wydane, powstaje wierzytelność podlegająca układowi.
Wierzytelności wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Przepisy obejmują układem wszystkie powstałe przed dniem otwarcia postępowania składki na ubezpieczenia społeczne, zarówno finansowane przez ubezpieczonego, jak i przez pracodawcę. Restrukturyzacja tych zobowiązań może polegać wyłącznie na rozłożeniu na raty lub odroczeniu terminu płatności. Zmiana ta eliminuje dotychczasową konieczność dokonywania podziału zobowiązań na składki finansowane przez poszczególne podmioty, co upraszcza procedurę i przyspiesza sporządzanie spisów wierzytelności.
Wierzytelności zabezpieczone – zgoda wierzyciela
Wierzytelności zabezpieczone na majątku dłużnika, takie jak hipoteka, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy czy hipoteka morska, co do zasady nie są objęte układem z mocy prawa. Mogą jednak zostać nim objęte za wyraźną, bezwarunkową i nieodwołalną zgodą wierzyciela, wyrażoną najpóźniej przed głosowaniem nad układem. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy dłużnik przedstawi wierzycielowi propozycję układową gwarantującą pełne zaspokojenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, zgodnie z umową zabezpieczającą – wówczas zgoda wierzyciela nie jest wymagana, a wierzytelność wchodzi do układu z mocy prawa.
Wierzytelności nieobjęte układem z mocy prawa
Ustawodawca wyłączył z mocy prawa z układu pewne kategorie wierzytelności, w tym przede wszystkim wierzytelności alimentacyjne, renty i odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu, kalectwo, niezdolność do pracy czy śmierć, roszczenia o wydanie mienia i zaniechanie naruszania praw oraz wierzytelności powstałe na skutek nabycia spadku po dniu otwarcia postępowania. Wierzytelności ze stosunku pracy również nie podlegają układowi z mocy prawa, lecz mogą zostać nim objęte za zgodą wierzyciela.
Skutki objęcia wierzytelności układem z mocy prawa
Objęcie wierzytelności układem z mocy prawa oznacza, że dłużnik nie może ich dobrowolnie spłacać ani wierzyciele nie mogą dochodzić ich na drodze egzekucyjnej. Wszelkie postępowania egzekucyjne wszczęte przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego ulegają zawieszeniu, a uzyskane środki kierowane są do masy układowej. Naruszenie zakazu spełniania świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem może skutkować sankcjami, w tym nieważnością dokonanego świadczenia, koniecznością zwrotu przez wierzyciela oraz ryzykiem uchylenia zarządu własnego dłużnika i powołania zarządcy.
Dłużnik ma obowiązek na bieżąco regulować wierzytelności powstałe po otwarciu postępowania, gdyż ich nieuregulowanie może doprowadzić do umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego, co z kolei powoduje otwarcie drogi do egzekucji oraz upadłości.
Znaczenie spisu wierzytelności i zgłaszania wierzytelności
Spis wierzytelności jest dokumentem kluczowym dla przebiegu postępowania restrukturyzacyjnego. Powstaje na podstawie ksiąg rachunkowych i ewidencji dłużnika i obejmuje wierzytelności objęte układem z mocy prawa oraz te, które są objęte układem za zgodą wierzyciela. Wierzyciele nie mają obowiązku zgłaszania wierzytelności, co odróżnia postępowanie restrukturyzacyjne od upadłościowego, gdzie zgłoszenie jest obligatoryjne. Niemniej jednak, zgłoszenie wierzytelności przez wierzyciela jest dopuszczalne i zalecane, gdyż ułatwia skuteczne uczestnictwo w postępowaniu i głosowanie nad układem.
Wnioski
- Dokładne rozgraniczenie wierzytelności powstałych przed i po dniu otwarcia postępowania jest fundamentem skutecznej restrukturyzacji.
- Dłużnik powinien unikać spełniania świadczeń z wierzytelności objętych układem z mocy prawa, aby nie narażać się na sankcje prawne i ryzyko utraty zarządu własnego.
- Wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo powinni rozważyć wyrażenie zgody na objęcie wierzytelności układem, jeśli warunki restrukturyzacji gwarantują zaspokojenie nie niższe niż z przedmiotu zabezpieczenia.
- W praktyce restrukturyzacji warto zadbać o prawidłowe sporządzenie spisu wierzytelności, uwzględniając wszystkie kategorie wierzytelności i ich specyfikę, co wpływa na prawidłowość głosowania i skuteczność układu.
- Precyzyjne przygotowanie propozycji układowych z uwzględnieniem charakteru wierzytelności i ich statusu prawnego zwiększa szansę na przyjęcie układu przez wierzycieli i pomyślne zakończenie postępowania.
W świetle powyższych rozważań, rozumienie i prawidłowe zastosowanie przepisów dotyczących wierzytelności objętych układem z mocy prawa stanowi nieodzowny element efektywnego prowadzenia postępowań restrukturyzacyjnych, zarówno z punktu widzenia dłużników, jak i wierzycieli.