Z chwilą ogłoszenia upadłości majątek dłużnika przechodzi w zarząd syndyka jako masa upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli. Jednakże nie wszystkie składniki majątku podlegają bezwzględnemu włączeniu do masy. W praktyce możliwe jest wyłączenie określonych składników majątkowych z masy upadłości, co stanowi istotną ochronę interesów zarówno upadłego, jak i osób trzecich. Wniosek o wyłączenie z masy upadłości jest narzędziem proceduralnym, które pozwala na indywidualne ustalenie, że dany składnik majątku nie powinien podlegać likwidacji na rzecz wierzycieli.
Podstawy prawne i zakres wyłączenia z masy upadłości
Regulacje dotyczące wyłączenia z masy upadłości wynikają przede wszystkim z przepisów ustawy Prawo upadłościowe, w szczególności art. 63a oraz art. 70-74. Zasadniczą regułą jest, że majątek upadłego wchodzi do masy upadłości, jednak istnieją wyjątki obejmujące mienie:
- nienależące do upadłego (np. własność osób trzecich);
- trudno zbywalne lub niezbywalne, których sprzedaż jest niemożliwa lub nieopłacalna;
- niezbędne do wykonywania pracy lub podstawowego funkcjonowania upadłego i jego rodziny, jak narzędzia pracy czy środki utrzymania;
- wyłączone z mocy prawa, na przykład przedmioty codziennego użytku o niewielkiej wartości lub świadczenia socjalne.
Wyłączenie z masy upadłości może nastąpić na podstawie decyzji sędziego-komisarza lub uchwały zgromadzenia wierzycieli, przy czym wniosek o wyłączenie składa się wyłącznie do sądu upadłościowego, a nie do syndyka. W praktyce to właśnie sędzia-komisarz rozpatruje takie wnioski, uwzględniając stanowisko syndyka, nadzorcy sądowego czy zarządcy.
Procedura składania wniosku – formalności i wymogi
Wniosek o wyłączenie z masy upadłości należy złożyć za pośrednictwem systemu teleinformatycznego Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ). Nie dopuszcza się w zasadzie formy papierowej czy e-mailowej, choć niektóre sądy mogą akceptować wyjątki. Upadły loguje się do systemu za pomocą profilu zaufanego lub e-dowodu i kieruje wniosek do właściwego sądu upadłościowego, wskazując właściwego sędziego-komisarza jako adresata.
Wniosek musi spełnić wymogi pisma procesowego, w tym zawierać:
- precyzyjne oznaczenie składnika majątku podlegającego wyłączeniu (np. marka, model, numer VIN samochodu);
- konkretne żądanie wyłączenia z masy upadłości oraz wydania składnika wnioskodawcy;
- uzasadnienie wskazujące przesłanki wyłączenia – np. konieczność posiadania pojazdu do wykonywania pracy zarobkowej, niska wartość składnika, brak alternatywnych źródeł dochodu;
- zgłoszenie wszelkich twierdzeń, zarzutów i dowodów, przy czym pominięcie któregokolwiek z nich skutkuje utratą prawa ich późniejszego powoływania;
- ewentualne wnioski o przeprowadzenie dowodów na potwierdzenie stanu faktycznego.
Termin rozpoznania wniosku przez sędziego-komisarza wynosi jeden miesiąc od daty złożenia, choć jest to termin instrukcyjny, którego przekroczenie nie powoduje automatycznie negatywnych skutków prawnych.
Wskazówki merytoryczne do uzasadnienia wniosku
Kluczowym elementem skutecznego wniosku jest rzetelne i przekonujące uzasadnienie. W praktyce sądy zwracają szczególną uwagę na to, czy wyłączenie składnika majątku służy lepszemu zabezpieczeniu interesów wierzycieli oraz czy jest obiektywnie konieczne dla funkcjonowania upadłego. Przykładowo, wyłączenie samochodu osobowego będzie dopuszczalne, jeśli upadły udowodni, że pojazd jest niezbędny do dojazdu do pracy, a brak alternatywnych środków transportu uniemożliwia generowanie dochodów przeznaczonych na spłatę wierzycieli.
Wniosek może zawierać dokumentację potwierdzającą takie okoliczności, np. umowę o pracę, zaświadczenia o zatrudnieniu, rozkłady jazdy komunikacji publicznej, wyceny rynkowe pojazdu czy oświadczenia dotyczące stanu zdrowia i sytuacji rodzinnej.
Równie istotne jest wykazanie, że sprzedaż przedmiotu jest nieopłacalna lub niemożliwa, co ma znaczenie zwłaszcza przy trudno zbywalnych składnikach, takich jak udziały w nieruchomościach czy pojazdy o niskiej wartości technicznej. W takich przypadkach dalsze pozostawanie składnika w masie upadłości może generować nieproporcjonalne koszty, które obciążają wierzycieli.
Warunki i przesłanki wyłączenia składników majątku
Wyłączenie z masy upadłości nie jest prawem absolutnym upadłego. Sąd bada, czy łącznie spełnione są następujące przesłanki:
- Składnik majątku nie należy do masy upadłości lub jest trudno zbywalny;
- Jego zatrzymanie przez upadłego służy lepszemu zaspokojeniu wierzycieli – np. zapewnia ciągłość dochodów;
- Wyłączenie nie powoduje istotnego uszczerbku dla masy upadłości;
- Wyłączenie jest niezbędne do utrzymania godnego życia upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu;
- Brak jest innych adekwatnych środków zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
W przypadku nieruchomości, wyłączenie jest trudniejsze do uzyskania ze względu na ich wysoką wartość i możliwy wpływ na spłatę wierzycieli. Wyjątkiem są sytuacje, gdy nieruchomość jest trudno zbywalna, a dalsze pozostawanie jej w masie generuje koszty przewyższające korzyści dla wierzycieli. Wtedy można skorzystać z art. 315 Prawa upadłościowego, który przewiduje możliwość wyłączenia takich składników z masy upadłości.
Możliwości odwoławcze i powództwo o wyłączenie składnika
Postanowienie sędziego-komisarza w przedmiocie wyłączenia składnika z masy upadłości podlega uzasadnieniu oraz może być zaskarżone zażaleniem zarówno przez upadłego, jak i wierzycieli. W przypadku oddalenia wniosku, wnioskodawca ma prawo wnieść powództwo do sądu upadłościowego w terminie miesiąca od doręczenia decyzji.
Powództwo o wyłączenie z masy upadłości jest formą ochrony prawnej pozwalającą na ponowne rozpatrzenie sprawy, jednak może być oparte wyłącznie na twierdzeniach, zarzutach i dowodach zgłoszonych we wcześniejszym wniosku. Brak uwzględnienia istotnych argumentów i dowodów na tym etapie może skutkować utratą możliwości ich powołania w dalszym toku postępowania.
Spojrzenie praktyczne
W praktyce składanie wniosku o wyłączenie z masy upadłości wymaga precyzyjnego przygotowania i dogłębnej analizy sytuacji majątkowej oraz potrzeb upadłego. Warto rozważyć współpracę z doświadczonym pełnomocnikiem specjalizującym się w prawie upadłościowym, który pomoże odpowiednio uzasadnić wniosek oraz zgromadzić niezbędną dokumentację.
Optymalnym rozwiązaniem jest złożenie wniosku możliwie jak najszybciej po ogłoszeniu upadłości, co minimalizuje ryzyko komplikacji oraz pozwala na efektywne zarządzanie masą upadłości. Należy jednocześnie pamiętać, że współdziałanie z syndykiem i racjonalne gospodarowanie majątkiem może przynieść korzyści zarówno wierzycielom, jak i upadłemu.
Podsumowanie
Wniosek o wyłączenie z masy upadłości stanowi istotne narzędzie prawne umożliwiające ochronę określonych składników majątkowych przed likwidacją w postępowaniu upadłościowym. Wymaga on jednak starannego przygotowania, jasnego uzasadnienia oraz zgodności z wymogami proceduralnymi. Skuteczne wyłączenie składnika może zachować podstawowe środki do życia i pracy upadłego, a zarazem nie naruszyć interesów wierzycieli. Z tego względu znajomość mechanizmów prawnych i taktyka procesowa są nieodzowne dla efektywnego korzystania z tego instrumentu.