Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – jak to zrobić i dlaczego to ważne?

Postępowanie upadłościowe stanowi sądową procedurę mającą na celu uporządkowanie sytuacji finansowej upadłego oraz zaspokojenie wierzycieli z jego majątku, zwanego masą upadłości. Dla wierzyciela zgłoszenie wierzytelności stanowi fundamentalną czynność, która umożliwia mu uczestnictwo w podziale środków masy upadłości oraz zatrzymuje bieg przedawnienia roszczenia. W praktyce oznacza to, że bez dokonania prawidłowego zgłoszenia wierzytelności udział w dalszym przebiegu postępowania jest niemożliwy, a perspektywy odzyskania pieniędzy – znacząco ograniczone.

Podstawy prawne i zakres zgłoszenia wierzytelności

Zgłoszenie wierzytelności regulują przepisy Prawa upadłościowego, przede wszystkim art. 236. Zgodnie z nimi, wierzyciel osobisty upadłego, chcąc uczestniczyć w postępowaniu, powinien zgłosić syndykowi swoją wierzytelność w terminie wyznaczonym przez sąd, który zwykle wynosi 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych (KRZ).

Podstawowym adresatem zgłoszenia jest syndyk masy upadłości, pełniący funkcję pozasądowego organu postępowania. Zgłoszenie wierzytelności jest formalnym pismem procesowym inicjującym udział wierzyciela w postępowaniu upadłościowym, którego forma od 1 grudnia 2021 r. jest elektroniczna i odbywa się za pośrednictwem systemu KRZ.

Wierzytelności podlegające zgłoszeniu

Podlegają zgłoszeniu wierzytelności majątkowe, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości, zarówno pieniężne, jak i niepieniężne, o ile mają charakter majątkowy i są wyrażone w pieniądzu. Zgłaszać należy zarówno wierzytelności zwykłe wynikające z umów cywilnoprawnych, jak i wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, czy innymi zabezpieczeniami wpisanymi w księgę wieczystą lub rejestr okrętowy, jeśli wierzyciel zamierza dochodzić roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia.

Wierzytelności ze stosunku pracy oraz należności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych są umieszczane na liście wierzytelności z urzędu i nie wymagają zgłoszenia przez wierzyciela.

Procedura i wymogi formalne zgłoszenia wierzytelności

Zgłoszenie wierzytelności składa się za pośrednictwem formularza dostępnego w systemie KRZ. Wierzyciel lub jego pełnomocnik musi posiadać konto w tym systemie, a następnie uzupełnić formularz, podając:

• dokładne dane identyfikujące wierzyciela (imię, nazwisko lub nazwę, numer PESEL lub KRS, adres, NIP),
• precyzyjne określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi i wartością wierzytelności niepieniężnej,
• kategorie wierzytelności zgodnie z art. 342 Prawa upadłościowego,
• informacje o zabezpieczeniach (np. hipoteka, zastaw) oraz przedmiocie zabezpieczenia, jeśli upadły nie jest dłużnikiem osobistym,
• stan sprawy, jeżeli toczy się postępowanie sądowe lub administracyjne dotyczące wierzytelności,
• numer rachunku bankowego wierzyciela – niezbędny do wypłaty środków z masy upadłości.

Do zgłoszenia należy dołączyć dowody potwierdzające istnienie i wysokość wierzytelności, takie jak umowy, faktury, nakazy zapłaty czy wyroki sądowe. Chociaż do zgłoszenia nie zawsze trzeba dołączać dokumenty, syndyk może wezwać wierzyciela do ich uzupełnienia w terminie tygodnia pod rygorem odmowy uznania wierzytelności.

Wyjątki od obowiązku zgłoszenia

Ustawodawca zwolnił z obowiązku zgłaszania wierzytelności wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo – ich wierzytelności wpisywane są na listę z urzędu. Również wierzytelności pracownicze oraz należności z tytułu Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych są ujmowane z urzędu. Wierzyciele ci mogą jednak dobrowolnie zgłosić swoje roszczenia, co pozwala im na bezpośredni udział w podziale masy upadłości.

Znaczenie i konsekwencje zgłoszenia wierzytelności

Zgłoszenie wierzytelności umożliwia wierzycielowi:

• uczestnictwo w zgromadzeniu wierzycieli i wpływ na przebieg postępowania,
• udział w sporządzaniu planu podziału masy upadłości i uzyskanie częściowego lub całkowitego zaspokojenia roszczeń,
• zatrzymanie biegu terminu przedawnienia wierzytelności, który po zakończeniu postępowania biegnie na nowo,
• podniesienie zarzutu potrącenia – oświadczenie o potrąceniu powinno być złożone najpóźniej przy zgłoszeniu wierzytelności, co jest istotne dla zabezpieczenia praw wierzyciela w toku postępowania.

Nie zgłoszenie wierzytelności oznacza wyłączenie z udziału w podziale środków masy upadłości. Choć zobowiązanie nie wygasa, wierzyciel traci realną możliwość odzyskania należności w toku postępowania upadłościowego, a ewentualne dochodzenie roszczeń na drodze sądowej po zakończeniu postępowania jest często nieefektywne, szczególnie gdy dłużnik jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną, która ulega rozwiązaniu.

Zgłoszenie po terminie – skutki i koszty

Przekroczenie 30-dniowego terminu na zgłoszenie wierzytelności nie zamyka definitywnie możliwości udziału w postępowaniu, jednak wiąże się z dodatkowymi konsekwencjami:

• koniecznością uiszczenia zryczałtowanej opłaty, która w 2024 roku wynosi 1 119,34 zł (15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z III kwartału 2023),
• uznanie zgłoszonej wierzytelności uwzględniane jest jedynie w planach podziału sporządzonych po jej uwzględnieniu,
• czynności podjęte przed zgłoszeniem wierzytelności po terminie są skuteczne wobec wierzyciela,
• możliwość pozostawienia zgłoszenia bez rozpoznania, jeśli wpłynie ono po zatwierdzeniu ostatecznego planu podziału.

Kategorie wierzytelności i ich znaczenie dla zaspokojenia

Wierzytelności zgłaszane w postępowaniu upadłościowym są klasyfikowane do kategorii, które determinują kolejność i sposób zaspokojenia wierzycieli. Ustawodawca przewidział następujące kategorie:

1. Kategoria pierwsza – obejmuje m.in. wierzytelności ze stosunku pracy, należności alimentacyjne, renty, należności rolników, składki na ubezpieczenia społeczne, a także należności powstałe po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego;
2. Kategoria druga – inne należności, w tym podatki i pozostałe składki na ubezpieczenia społeczne;
3. Kategoria trzecia – odsetki od należności ujętych w poprzednich kategoriach, kary grzywny, darowizny;
4. Kategoria czwarta – wierzytelności wspólników lub akcjonariuszy z tytułu pożyczek lub innych czynności prawnych o podobnym charakterze.

Wierzytelności z wyższych kategorii muszą zostać zaspokojone w całości, aby możliwe było wypłacenie środków z niższych kategorii. W obrębie jednej kategorii zaspokojenie następuje proporcjonalnie do wysokości wierzytelności.

Rekomendacje dla wierzycieli – jak skutecznie zgłosić wierzytelność

1. Monitoruj informacje o ogłoszeniu upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, aby nie przegapić terminu zgłoszenia.
2. Przygotuj kompletną dokumentację potwierdzającą wysokość i istnienie wierzytelności.
3. Zgłoś wierzytelność za pomocą systemu KRZ, uważnie wypełniając formularz i prawidłowo kwalifikując kategorię wierzytelności.
4. Złóż oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, jeśli ma to zastosowanie, wraz ze zgłoszeniem wierzytelności.
5. W przypadku spóźnienia ze zgłoszeniem, przygotuj się na uiszczenie opłaty i złożenie wniosku o uznanie zgłoszenia po terminie.
6. W razie odmowy uznania wierzytelności, skorzystaj z prawa do złożenia sprzeciwu w przewidzianym terminie.
7. Rozważ skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej, szczególnie w skomplikowanych przypadkach lub gdy wierzytelność jest znaczna.

Podsumowanie

Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym to kluczowy krok umożliwiający wierzycielowi ochronę swoich interesów i udział w podziale środków masy upadłości. Terminowe i prawidłowe dokonanie zgłoszenia, wraz z kompletną dokumentacją i, w razie potrzeby, oświadczeniem o potrąceniu, jest niezbędne do skutecznego dochodzenia roszczeń. Mimo że zgłoszenie nie gwarantuje pełnego odzyskania środków, bez niego możliwość udziału w postępowaniu jest wyłączona, co w praktyce uniemożliwia odzyskanie należności z majątku upadłego. Wierzyciele powinni zatem przyjąć aktywną postawę, korzystając z dostępnych narzędzi, w tym systemu KRZ, i w razie potrzeby sięgać po wsparcie specjalistów.